Barter sisteminde oluşan ticari işlemlerin muhasebeleştirilmesini; barter sistem işleticisi firma, barter sisteminde mal ya da hizmet satan firma ve barter sisteminde mal ya da hizmet satın alan firma açısından ayrı ayrı incelemek gerekmektedir.

1. Barter Sistem İşleticisi Firma Açısından

Barter sistem işleticisi firmanın ana faaliyet konusu barter sisteminin işletilmesidir. Bu nedenle barter firmasına, barter sisteminde alım ya da satım yapan firmalar tarafından ödenen komisyon ücreti, barter firması için hizmet satışı iken, alım ya da satım yapan işletmeler için komisyon gideridir. Barter firması, sistemde alım ya da satım yapan firmaların birbirleri ile olan ilişkilerini takip eder. Ancak bu takip barter firması için bir mal/hizmet girdisi ya da mal/hizmet çıktısı yaratmamaktadır. Barter firması her hangi bir karışıklığa meydan vermemek, diğer bir değişle sistemin iyi işletilmesini sağlamak amacıyla bu ilişkileri kontrol etmek istemektedir. Barter firması bu takip için 900 Numaralı İstatistik Hesaplarından yararlanmaktadır.

Öte yandan; barter sisteminde tahsil edilemeyen alacaklar için barter firmasının şüpheli alacak karşılığı ayırması mümkün değildir. Bunun nedeni, bu alacakların barter firmasının değil, sistemden alacaklı olan üyelere ait bir alacaktır. Dolayısıyla bu alacak barter firmasının ticari kazancının tespitinde daha önce gelir yazılmamıştır. Barter firması alacaklı olan bu üyeler adına bu alacağın tahsilini sağlamaktadır. Ancak bu alacaklar herhangi bir üyeye ait bir alacak da değildir. Sistemden alacaklı olan tüm üyelere ait bir alacaktır. Sistemden alacaklı olan üyelerin alacakları da barter firmasının garantisi altındadır. Ayrıca sistem üyelerinden herhangi birinin borcunu ödememesi halinde diğer üyeler arasında mal ve hizmet alışverişi yoluyla her üye alacağını tahsil etmektedir. Barter sistemi, barter firmasının sorumluluğu ve denetimindedir. Üyelik sözleşmesi gereğince sistemden olan alacaklar barter firmasının garantisindedir. Bu nedenle sisteme borçlu olan bir üyenin borcunu ödememesi, sistemden alacaklıları etkilememektedir. Borcunu ödemeyen üyenin borcu, barter firması tarafından sistemden alacaklıların tüm alacaklarını mal ve hizmet satın almak suretiyle tahsil etmeleri nedeniyle dolaylı olarak ödenmektedir. Bu ödeme de barter firmasının yükümlülüğüne dayanmaktadır. Barter sisteminde herhangi bir üyeden tahsil edilmeyen alacaklar barter firması tarafından üstlenilmektedir. Barter firmaları üstlendikleri bu alacakları, GVK’nun 40/3 maddesi hükmü gereğince gider yazabilirler[1].

1. Satış Yapan Firma Açısından

Barter sistemine satım yapan firma tek bir firmaya ya da birden fazla firmaya satım yapar ve satış tutarının değer kaybına uğramaması için bu tutarı sistemde kullanılan para cinsine çevirir.

1. Satın Alan Firma Açısından

Barter sisteminde alım yapan firma, satın aldığı tutarda mal ya da hizmeti, sisteme satmayı ya da bunun bedelini 9 ila 12 ay sonunda bir seferde ödemeyi taahhüt eder. Burada temelde iki kavram ortaya çıkmaktadır:

1. Satın alınan mal ya da hizmet bedeli kadar mal ya da hizmetin sisteme 9 ya da 12 aya kadar satılması diğer bir değişle firmanın mal ya da hizmetlerine müşteri bulması,
2. söz konusu bu 9 ya da 12 aylık sürede, satın aldığı tutarın tamamı üzerinden tek bir firmaya satım yapabilir,
3. söz konusu bu 9 ya da 12 aylık sürede, satın aldığı tutara ulaşıncaya kadar değişik firmalara çeşitli aralıklarla satış yapabilir.
4. Satın alınan malın bedelinin 9 ya da 12 ay sonunda bir seferde ödenmesi.

THP’da, barter işlemlerinin kayıtlanması için kullanılması önerilen hesaplar aşağıdaki gibidir:

Hesap işleyişinin oturtulmasında yararlanılan temel muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir:

1. Yabancı Paralar Kasası ve TL Kasası Hesaplarının işletilmesi yoluyla yabancı paranın satın alınması ve yabancı paranın satış anında artış ya da azalışından doğan Kambiyo Karı ya da Zararının kayıtlanması
2. Poliçe ilişkisinde Keşidecinin yaptığı kayıtlama
3. Şüpheli Ticari Alacaklar için karşılık ayrılması.

Kayıtlama işleminin temel mantığı Barter İşlemlerinin bir ‘Cari Hesap Sözleşmesi’ olduğudur. İster satın alma yapan isterse satış yapan bir işletme olsun, sistemde temelde para ile alış veriş yoktur. Mal/Hizmet alımı ayrı kayıtlanır. Mal/Hizmet satın alındığı zaman, para işlemde olmadığı için malı satan kişi ya da kurum (320 Satıcılar) alacaklı, satın alınan mal ya da hizmet ilgili hesabında borçlu olur. Mal ya da hizmet satıldığı zaman ise bu mal ya da hizmeti satın alan kişi ya da kurum (120 Alıcılar) borçlu, Satışlar Hesabı ise alacaklı olur. Sistemde mal satanı mağdur etmemek için satış yaptığı tutar o anki kur üzerinden sistemde kullanılan yabancı para cinsine çevrilir. Mal alındığında kurda meydana gelen artma ya da azalmadan ötürü bir Kar ya da Zarar oluşmaktadır. Bu kayıtlamanın sağlıklı olabilmesi için önce cari hesabın denkleştirilmesi daha sonra kapatılması yapılmalıdır. Cari hesap denkleştirmesinde satıcılar ya da alıcılar aleyhine ya da lehine bir fark ortaya çıkacaktır. Bu farkın cari hesap kapaması aşamasında bir düzenleyici hesaba alınması gerekmektedir. Bu hesap; THP’da boş bırakılan ve tarafımızca alacak ve borcu düzenleyici hesaplar olarak düşündüğümüz 124 BARTER İŞLEMİ ALACAK DENKLEŞTİRİCİ HESAP VE 324 BARTER İŞLEMİ BORÇ DENKLEŞTİRİCİ HESAP ile sağlanmıştır. Bu hesaplardan 124 Numaralı Hesap, Bilançonun aktifinde yer almasına rağmen pasif karakter gösterirken; 324 Numaralı Hesap, Bilançonun pasif tarafında yer almasına rağmen aktif karakter göstermektedir. Hesap denkleştirilmesi aşamasında 124 ve 324 Numaralı Hesaplar yoluyla, 120 ALICILAR ya da 320 SATICILAR Hesaplarından eksik olanı yönünde tamamlanırken, kur farkından doğan Kar/Zarar, 127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR ve 329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR altında bu sistem için oluşturulmuş alt hesaplar yoluyla; karşılıklı olarak 650 BARTER GİDERLERİ YA DA 640 BARTER GELİRLERİ Hesapları beraber çalıştırılmak yoluyla Dönem Sonunda 690 DÖNEM KARI / ZARARI Hesabına devredilmek üzere kaydedilir.

[1] Demiral, Halit; “Barter Şirketlerinde Tahsil Edlemeyen Alacakların GiderYazılması”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı: 228, Ağustos 2000, s. 68-69.

Kaynak: Dr. S.Burak ARZOVA‘nın, BARTER İŞLEMLERİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ çalışmasından alınmıştır.